केव्हा आणि कशाला ‘हेट स्पीच’ म्हणतात, दोषींना किती वर्षांची शिक्षा होणार? राहुल गांधी यांच्यावरील टिप्पणीवरून प्रश्न उपस्थित केला आहे

राहुल गांधी आणि केंद्रीय अन्न प्रक्रिया राज्यमंत्री रवनीत सिंह बिट्टू (फाइल फोटो)

द्वेषयुक्त भाषणाची दोन प्रकरणे चर्चेत आहेत. पहिले प्रकरण राहुल गांधी यांच्याशी संबंधित आहे. काँग्रेस अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खर्गे यांनी पंतप्रधान मोदींना पत्र लिहून राहुल गांधींविरोधातील द्वेषपूर्ण भाषणावर चिंता व्यक्त केली आहे. भाजप आणि मित्रपक्षांचे नेते राहुल गांधींसाठी आक्षेपार्ह भाषा वापरत आहेत, असे खर्गे यांचे म्हणणे आहे. इतकेच नाही तर बुधवारी काँग्रेसने केंद्रीय मंत्री रवनीत बिट्टू यांच्यासह भाजप आणि शिवसेनेच्या चार नेत्यांविरोधात पोलिसांत तक्रार दाखल केली आहे.

दुसरे प्रकरण ज्ञानवापी प्रकरणात सपा प्रमुख अखिलेश यादव आणि एआयएमआयएमचे अध्यक्ष असदुद्दीन ओवेसी यांच्याशी संबंधित आहे. या नेत्यांनी अशोभनीय वक्तव्य करून हिंदू समाजात द्वेष पसरवला असल्याचा आरोप करण्यात आला. याप्रकरणी दाखल करण्यात आलेली याचिका वाराणसी न्यायालयाने फेटाळून लावली आहे.

अशा परिस्थितीत द्वेषमूलक भाषणांतर्गत कोणते खटले येतात, अशा प्रकरणात कोणी दोषी आढळल्यास त्याला किती वर्षांचा तुरुंगवास आणि किती दंड भरावा लागेल, असा प्रश्न उपस्थित होतो.

द्वेषयुक्त भाषणांतर्गत कोणती प्रकरणे येतात?

नवीन कायद्यात म्हणजेच भारतीय न्यायिक संहितेत याबाबत अनेक गोष्टी सांगण्यात आल्या आहेत. भारतीय न्यायिक संहितेच्या कलम 196 मध्ये म्हटले आहे की धर्म, जात, राहण्याचे ठिकाण किंवा भाषेच्या आधारावर द्वेष पसरवणे हे द्वेषयुक्त भाषणाच्या अंतर्गत येते. याशिवाय कोणत्याही समूहाविरुद्ध भीती पसरवणे किंवा हिंसा भडकावणे हे देखील द्वेषयुक्त भाषण आहे. कोणत्याही समूहाविरुद्ध शत्रुत्व, द्वेष किंवा द्वेषाची भावना निर्माण करण्याची प्रकरणे या अंतर्गत येतात.

द्वेषपूर्ण भाषण प्रकरणात किती वर्षांची शिक्षा होणार?

भारतीय दंड संहितेच्या कलम 196 नुसार, जर कोणी समुदाय किंवा कोणाबद्दलही द्वेष पसरवला तर त्याला 3 वर्षांपर्यंत तुरुंगवासाची शिक्षा होऊ शकते. किंवा पाच हजार रुपयांचा दंड होऊ शकतो. किंवा दोन्ही लादले जाऊ शकतात. याशिवाय एखाद्या पूजास्थळी किंवा धार्मिक कार्यक्रमात जमलेल्या गर्दीत कोणी असे कृत्य केल्यास त्याला 3 ते 5 वर्षांचा तुरुंगवास होऊ शकतो.

नवीन कायद्यात, कलम 353 मध्ये समुदायांमध्ये द्वेष पसरवणाऱ्या शिक्षेची तरतूद आहे. जर एखाद्याने चुकीचे विधान, अहवाल किंवा अफवा जारी केली ज्यामुळे एका समुदायाला दुसऱ्या विरुद्ध गुन्हा करण्यास प्रवृत्त केले जाते, तर अशा प्रकरणात शिक्षेची तरतूद आहे. अशा परिस्थितीत दोषीला तीन वर्षे कारावास किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.

राहुल गांधींवर काय टिप्पणी केली?

11 सप्टेंबर रोजी भाजपने राहुल गांधी यांच्या निवासस्थानाबाहेर निदर्शने केली. भाजप नेते तरविंदर सिंग मारवाह यांनी राहुल गांधींना जीवे मारण्याची धमकी दिल्याचा आरोप करण्यात आला होता. 15 सप्टेंबर रोजी भाजप नेते आणि केंद्रीय मंत्री रवनीत सिंह बिट्टू यांनी राहुल गांधी यांना दहशतवादी म्हटले होते. ते म्हणाले, राहुल गांधींचे देशावर प्रेम नाही. तो भारतीय नाही. प्रथम त्याने मुस्लिमांचा वापर करण्याचा प्रयत्न केला. आता तो शिखांमध्ये फूट पाडण्याचा प्रयत्न करत आहे.

याप्रकरणी बुधवारी मध्य प्रदेश आणि दिल्लीसह अनेक राज्यांमध्ये काँग्रेसने भाजप नेत्यांविरोधात निदर्शने केली. दरम्यान, केंद्रीय मंत्री रामदास आठवले म्हणाले की, राहुल गांधी परदेशात जाऊन भारताच्या प्रतिष्ठेला कलंक लावतात. त्यामुळे त्यांचा पासपोर्ट रद्द करण्यात यावा. भाजप खासदार अनिल बोंडे यांनीही राहुल यांच्यावर वक्तव्य केले आहे. ते म्हणाले, राहुल गांधींची जीभ कापली पाहिजे.

हेही वाचा: एखाद्या राजकीय पक्षाने निवडणूक आश्वासन पूर्ण न केल्यास ECI कारवाई करणार का?